Cmentarz Komunalny Podgórki Tynieckie w Krakowie jest wyjątkowy ze względu na swoją lokalizację. Otaczają go piękne Lasy Tynieckie, będące częścią Bielańsko-Tynieckiego Parku Krajobrazowego a przez teren nekropolii przebiega równoleżnik 50°N! Naszą uwagę na tę znaczącą linię współrzędnych geograficznych już jakiś czas temu zwróci geodeta pan Mariusz Meus (znany jako Pan Południk). Równoleżnik 50 stopni północ jest doskonale widoczny na większości map i globusów, a wraz z krzyżującym się z nim południkiem 20 stopni wschód w Kosocicach pozwala na łatwe odnalezienie Krakowa w wielkim świecie. Równoleżnik ten łączy Kraków z kilkoma, znaczącymi miastami leżącymi na jego przebiegu: w Polsce są to Wodzisław Śląski, Tarnów i Rzeszów, a na świecie choćby Charków w Ukrainie, Winnipeg w Kanadzie, Moguncja w Niemczech i Praga w Czechach.
Na Cmentarzu Komunalnym Podgórki Tynieckie powstaje niezwykły pomnik upływu czasu i przemijania, oparty o przebieg równoleżnika 50°N przez teren nekropolii. Oś czasu "Tempus fugit". Jest to unikatowy na skalę światową projekt, łączący symbolikę miejsca z nieoczywistym dla niego obiektem geodezyjnym, jakim jest równoleżnik. W dodatku, pomnik ten posiada dodatkowy, niezwykły walor edukacyjny, dzięki zastosowaniu niezwykłego zjawiska geologicznego - dryfu kontynentów.
Podstawą instalacji "Tempus fugit" będzie zaznaczony na alejkach cmentarza przebieg równoleżnika 50°N, wedle jego pozycji w stosowanej w Europie i Polsce siatce współrzędnych geodezyjnych, w układzie odniesień ETRF89. Układ ten jest niejako "doczepiony" do kontynentu europejskiego, zaś ten, na skutek ruchu płyt tektonicznych, co roku przemieszcza się w rejonie Krakowa o 2,6 cm na północny-wschód względem globalnej siatki współrzędnych układu odniesień ITRF, niezależnej od ruchu poszczególnych kontynentów. W ten sposób powstaje swoista oś czas; szereg lokalizacji równoleżnika w różnych momentach historii.
Na skutek dryfu kontynentu europejskiego równoleżnik 50°N pozornie cofa się na południe o 1,5 cm rocznie; 15 cm na dekadę, 1,5 metra na stulecie, 15 metrów w ciągu tysiąca lat… I oś czasu "Tempus fugit" będzie ukazywała ten wiekuisty ruch - niczym sam upływ czasu - na skalę przerastającą ludzkie pojęcie: niczym sama wieczność…
Będzie to unikatowy na skalę światową obiekt: jedyna podobna instalacja - linia równoleżnika 52°N z siedmioma pozycjami historycznymi - istnieje na kampusie Uniwersytetu Technicznego w mieście Delft w Holandii.
Projekt "Tempus fugit" symbolicznie ukazuje skalę długości ludzkiego życia w kontekście historycznej skali upływu czasu; wieczności. A czyni to wskazując położenie równoleżnika 50° N na przestrzeni setek i tysięcy lat, w momentach wielu ważnych wydarzeń dziejowych. Ale jak to możliwe, że równoleżnik zmienia swoje położenie? Dzieje się tak za sprawą geologicznego zjawiska dryfu kontynentów: powolnego ruchu płyt tektonicznych, powodującego wędrówkę kontynentów względem globalnej siatki współrzędnych geodezyjnych (układu odniesień ITRF). Teren Cmentarza Komunalnego Podgórki Tynieckie przemieszcza się co roku o 2,65 cm w kierunku północno-wschodnim, na azymucie 54,3°. Tym samym, linia równoleżnika 50° N - domyślnie stała, nie związana fizycznie z powierzchnią Ziemi - w efekcie wędrówki kontynentu europejskiego, a wraz z nim Polski i Krakowa, pozornie "cofa się" na południe o 1,55 cm rocznie: tyle wynosi składowa północ-południe wektora dryfu kontynentu w tym miejscu na Ziemi; odpowiednio, składowa wschód-zachód wynosi 2,15 cm rocznie. Wobec tego, za 10 lat, równoleżnik 50° N przebiegać będzie 15,45 cm na południe od swojej obecnej pozycji. Po 100 latach różnica wyniesie 1,545 metra; po tysiącleciu będzie to aż 15,45 metra... W okresie średniej długości życia człowieka w Polsce (według danych GUS z 2023 roku, Polacy żyją średnio 73,4 lat, zaś Polki 81,1 roku, co przeciętnie daje 77,3 roku) równoleżnik 50° N przemieści się o 119,4 cm!
Ponieważ pomiary geodezyjne w Polsce wykonywane są w lokalnym, europejskim układzie odniesień ETRF89, dowiązanym do naszej płyty tektonicznej - aby w ten sposób zniwelować efekt dryfu kontynentu i jego wpływ na zmienność współrzędnych - wytyczony w nim przebieg równoleżnika 50° N w rzeczywistości odpowiada jego pozycji w terenie 1 stycznia 1989 roku, gdy układ europejski ETRF89 pokrywał się z globalnym układem odniesień geodezyjnych ITRF. Tym samym, aktualny (maj 2024) przebieg globalnego równoleżnika 50° N w Krakowie znajduje się 54,7 cm na południe od linii równoleżnika w obowiązującym w Polsce układzie ETRF89, w którym wykonano wytyczający go pomiar satelitarny na cmentarzu.
Więcej o projekcie "Tempus fugit" na Cmentarzu Komunalnym Podgórki Tynieckie w Krakowie przeczytacie Państwo już wkrótce...
Foto: Mariusz Meus / Honorowy Południk Krakowski
